Şafii mezhebine kadar fıtır sadakası nasıl verilir ve hükmü nedir? Fıtır sadakası nelerdir verilir? Fıtır sadakası kimlere ve ne vakit verilir?
Fıtır sadakası, hicretin ikinci yılında vâcip kılınmıştır. Fıtır kelimesinin fıtrat (yaratılış) kökünden türediği görüşünü benimseyen âlimlere göre sadaka-i fıtır, bedenin zekâtıdır. Bu görüşten esinlenen bazı kimseler buna "baş sadakası" da demişlerdir. Bir Takım âlimlerse fıtır kelimesinin Ramazan iftarı ile uygun olduğunu ve fıtır sadakasının Ramazan orucunu tutup bayrama kavuşmanın bir şükran ifadesi olduğunu söylemişlerdir. Sadaka-i fıtır, fakirlerin daha iyi şartlarda bayrama girmelerine vesile olduğu için, sosyal yardımlaşma ve dayanışma yönü ağır basan dinî bir vecibedir.1
Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz bu sadaka hakkında şöyle buyurmuştur: "Fıtır sadakası, oruçluyu, yanılarak söylemiş olduğu çirkin sözlerin günahından temizler, yoksullar için de bir azık olur."2
b. Fıtır Sadakasının Nisabı
Bu sadakanın nisabı, kişinin hem kendisi, hem de çoluk çocuğu için evlerinde bir günlük yiyeceğe sahip olmasıdır. Bu kişinin, bayram sabahında muhtaç durumda olmaması; yeterli giysi, binek, ev, konut için gerekli kap-kacak gibi esas ihtiyaçlarını karşılayacak durumda olması da gereklidir.
Sadaka-i fıtır, zekât gibi malın yok, başın zekâtıdır. Ramazan Bayram sabahı, zorunlu ihtiyaçlarını karşılayabilen ve bir günlük yiyeceğe sahip olan kişiye sadaka-i fıtır vaciptir.
Fıtır sadakasında akıl ve büluğ durum değildir, serbest olan her müslüman vermelidir. Gerekli şartları içeren her ferdin bu sadakayı zamanında ve tam olarak vermesi şarttır. Abdullah b. Ömer'den (r.a.) şöyle rivayet edilmiştir: "Rasûlullah (s.a.v.), sadaka-i fıtri müslümanlardan serbest esir, büyük ufak, kadın erkek her şahıs üstüne farz kıldı."3
Birey, sadakanın verilmesi üzerine vacip olduğu anda borçlu da olsa, keza kendi namına ayrıca de geçimlerinden sorumluluk sahibi olduğu kimseler adına fıtır sadakası vermekle yükümlüdür.
Kendi geçimini temin edebilen bir kimse, kendisi, bâliğ olmayan çocukları ve hizmetinde bulunanlar için sadaka-i fıtır verir. Çalışmayan kadının fitresini kocası verir. Erginlik çağına gelmiş, oysa kazanç sağlama gücünden mahrum hemen şimdi evlenip ayrı yuva kurmamış olan çocuğun fitresini de babası veya annesi verir.
c. Fıtır Sadakası Nelerden Verilir?
Sadaka-i fıtır, Allah Rasulü vaktinde piyasada aralıksız yer alan buğday, arpa, kuru hurma ve kuru üzüm gibi esas gıda ürünleri üzerinden hesaplanılarak, birey başına buğdaydan, arpa, kuru hurma ya da kuru üzümden ise bir sa'4 (takriben 3 kg.) olarak tespit edilmiştir.
Fitre, halkın çoğunun yediği buğday, arpa, mercimek, pirinç, hurma, nohut, darı, kuru üzüm ve peynir gibi gıda maddelerinden verilir. Gıda maddelerinin kıymetini para olarak tahsis etmek caiz değildir. (Hanefi mezhebine göre değerleri hesaplanarak para da verilebilir. Fakirlerin ihtiyaçlarının karşılanması bakımından böyle yapılması belama de daha hayırlıdır.)
Fıtır sadakasında ölçü olan bu maddelerin ve miktarların tespitinden hedef, bir fakirin bir gündeki iki öğünlük yemek ihtiyacını karşılamaktır. Ama bu noktada kişinin kendi hesaplı durumunu dikkate alıp hesap yapması müstehap olur. Fıtır sadakası verecek bir aile reisi, aç kaldığında bir günlük yemek için oluşturacağı gıda harcamasını dikkate alıp bunu da aile fert sayısıyla çarparak fitrelerini verebilir.
d. Fıtır Sadakası Kimlere Verilir?
Fıtır sadakası verilecek yerlerle zekâtın verileceği yerlerin benzer olduğu hususunda fakihler, görüntü birliği içindedirler. Kendilerine zekât verilmesi caiz olmayanlara sadaka-i fıtrın da verilmesi caiz olmaz. Bu sadakanın gayri müslimlere, müslüman ülkelerde yaşamış zimmîlere verilmesi caiz değildir.
Fıtır sadakası, fakir olan Müslümana fitreye amaç edilerek verilir. Oysa bunların içerisinden en muhtaç olanlara, yakın akrabaya, yakın komşulara öncelik tanımak iyidir. Sadaka-i fıtır verirken bayram ihtiyacını karşılayamayan çocuklu aileler, öğrenciler ve miskinler seçim edilebilir.
Bir kimse; anasına, babasına, dedesine, ninesine, çocuklarına, torunlarına, eşine ve bakmakla mesul olduğu öteki kimselere fitresini veremez. Fıtır sadakasını, yakınında fakir kimse varken daha uzaktan bulunanlara tahsis etmek mekruhtur.
Fıtır sadakası vermesi vacip olan bir kişi bu sadakayı vermeden ölürse, mirasçılarının bu sadakayı onun terekesinden vermeleri gerekir. Çünkü bu sadakada hem Allah’ın keza de kulların hakkı vardır.
e. Fıtır Sadakası Ne Süre Verilir?
Gücü yetenler üzerine Ramazan Bayramı’nın birinci günü fecrin doğuşu anında fıtır sadakası vacip olur. Fitreyi, bayramın birinci günü sabah namazı ile bayram namazı arasında atamak sünnet, Ramazan Bayramı’ndan birkaç gün önce vermek müstehaptır.
Fıtır sadakası, Ramazanın başlarında verilebilir. Önceden verilmemişse Ramazan’ın son günü akşam vaktinden itibaren Bayram namazı kılınıncaya kadar kişinin o sırada bulunduğu yerde fitresini vermesi vacip olmaktadır.
Bayram namazından daha sonra benzer gün güneşin batışına karahat, yoksul olan yakın bir akrabanın gelmesini ummak gibi bir olmadıkça, fitreyi fakirlere vermeyip bekletmek mekruhtur. Bir mazeret olmadan bayramın birinci günü güneşin batışından sonraya ele vermek haramdır.
ŞAFİİ MEZHEBİ VE ŞAFİİ HAZRETLERİ
Şafi mezhebi; İmam Şafi’ye (r.a) nisbet edildiği için bu adla anılmıştır. Şâfi mezhebinin kurucusu sanılan İmam Şafi (r.a) 767 (Hicri 150) yılında Gazze şehrinde (Filistin) doğdu.
Şafi mezhebi önce Mısır’da sonradan kısmen Suriye, Yemen, Irak ve Mâverâünnnehir’de yayıldı. Günümüzde Irak, Suriye ve Anadolu’nun güney ve doğu bölgelerinde Şafi mezhebi yaygındır.
Dipnotlar:
1 https://sorularlaislamiyet.com/kaynak/safi-mezhebine-gore-sadaka-i-fitir-ile-ilgili-hukumler-nelerdir
2 benzeyen-Şevkânî, Neylü’l-Evtar, II, 406.
3 Buhârî, Zekât, 70, 71, 73; Müslim, Zekât. 13
4 Sa’ ölçü birimi: Olağan bir kimsenin iki avucunu buğday yığınına daldırdığında ele gelen buğday miktarına “müd” denir. 4 müd=1 sa’dır.
Kaynak: Hasan Serhat Yeter, FIKIH 1 (Şafii Mezhebi), 2017
Kaynak: www.islamveihsan.com URL: https://www.islamveihsan.com/safii-mezhebine-gore-fitir-sadakasi-nasil-verilir-ve-hukmu-nedir.html
