Orta büyüklükte bir fabrikası, menkul ve gayri menkulleri olan kimse ölüm edince geride karısı ile, birisi bir yaşında diğeri 25 yaşında iki erkek çocuğu kalmıştır. Yetim durumdaki ufak çocuğun hakları nasıl korunmalıdır?
Sorudaki meselede mirasın sekizde biri eşine geri kalan da eşit olarak iki erkek oğula kalır. On altı ortak payda üzerinden iki hisse karısı, yedişer hisse de oğullar alır. Burada bir yaşındaki oğul babasız durumunda olduğu için, büyük erkek kardeşi veli ve vasî olarak onun malını koruma altına almalıdır. Mirasın taksiminde fayda varsa, yetimin hakkı ayrılır. Eğer taksim yapılmadan işletilmesi daha yardımsever ise, miras iki taraflı mal olarak devam ettirilir. Her iki durumda da büyük oğul, minik kardeşi rüşd yaşına (takriben 18-20 yaş) ulaşıncaya kadar onun vasisi sıfatıyla payını tasarruf eder. Ancak mülk karşılıklı olarak devam ediyorsa küçüğün payından buluğ çağı yaşına dek yoksullara zekât dahil, tasadduk edemeyeceği gibi, misafire ikramda da bulunamaz. Bir Takım Hanefî fakihleri bu durumda alışılagelmiş olarak misafire yedirmesinde bir sakınca olmadığını söylemişlerdir.
YETİM MALINA YAKLAŞMAYIN
Yetimin malı ayrılmış olur ve vasinin onda bir takım tasarruflarda bulunması icabında, İslâm bu konuda koruyucu bir takım önlemler almıştır. Kur’ân’da şöyle buyurulur: «Yetimin malına en güzel olanın dışında yaklaşmayın.»[1] Burada «mala en hoş girişim», yetimin lehine olacak şekilde, rayiç değerinde gözetilerek yapılacak alım- satım veya kira akdini ifade eder. Vasinin, bu malları yöntem ve fürûuna satması ya da kiralaması durumunda değerinde rayicin üzerinde olmalı, bunun dışındaki yabancılara satış ya da kiraya vermede ise yesir gabinden (menkullerde %5, hayvanlarda %10 ve gayrimenkullerde %20) daha düşük bir değerinde belirlenmemiş bulunmalıdır. Somurtkan durumda akit geçersiz olur. Meydana gelecek zarardan vasi sorumluluk sahibi tutulur. Vakıf ve beytülmale ait akarlar da için de benzer hükümler geçerlidir. Çünkü bunları yöneten mütevelli ve idareciler de gerçek mülk sahibi olmayıp, ellerindeki itimat para ve mallar üzerinde tasarrufta bulunmaktadırlar.[2]
AYET VE HADİSLERDE YETİM HAKKI
Mü’minlerin yetim malından sakınması, âyet ve hadislerde dobra dobra istenmiştir. Kur’ân’da şöyle buyurulur: «Yetimlerin mallarını haksızlıkla yiyenler, ama karınlarına alev yemiş olurlar. Onlar deli bir ateşe gireceklerdir.»[3] Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: «Siz, milletleri helak eden yedi şeyden sakınınız», Ashâb-ı Kirâm; «Ey Allâh’ın elçisi, bunlar hangileridir?» diye sorunca şöyle yanıt vermiştir: «Allâh’a iki taraflı koşmak, büyü gerçekleştirmek, haksız olarak birisini öldürmek, faiz yemek yemek, yetim malı yemek yemek, düşmanla savaşırken firar etmek, bir şeyden habersiz iffetli kadına zina iftirası atmaktır.»[4]
İslâm’da yetimin korunup gözetilmesine çok önem verilmiştir. Ebû Hüreyre’nin naklettiği bir hadiste şöyle buyurulur: «Kendisinin ya da başkasının yetimine bakan kimse ile ben, cennette şunlar gibiyiz.» Bu sırada Hz. Peygamber şehadet parmağı ile orta parmağına göze çarpan etmiştir.[5] Burada yetime bakma (tekeffül)den maksat; onun yeme, içme ve terbiyesini üstlenmektir. Harcamanın kendinden ya da yetimin malından olması sonucu etkilemez.
Diğer yana yetimin malı, eşya ya da emtiası satılmadığı takdirde çürüyüp bozulma tehlikesi varsa alışılagelmiş fiyatla alıcı çıkmayınca düşük fiyatla satılmasında bir sakınca bulunmaz.[6] Vasi, yetimin işleri ile uğraşırken kendi işlerini yürütemese, nafaka ihtiyacı ile emeğinin karşılığı olan bedelden eksik olana hak kazanır. Kur’ân’da şöyle buyurulur: «Varlıklı olan vasi, yetimin malından sakınsın, fakir ise «ma’rûf» ölçüsünde yiyebilir.»7
Dipnotlar:
1. En’âm, 6/152. 2. Akgündüz, İslâm Hukukunda Vakıf Müessesesi, s. 314, 315. 3. Nisâ, 4/10. 4. Buhârî, Vesâyâ, 23; Müslim, Îman, 38; Ebû Dâvûd, Vesâyâ, 10. 5. Buhârî, Talâk, 25, Edeb, 24; Müslim, Zühd, 42; Mâlik, Muvatta’, Şa’r, 5. 6. Ahmed b. Hacer, el-Fetâvâ’l-Kübrâ, Mısır 1357, III, 48. 7. Nisâ, 4/16.
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Döndüren, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yayınları
