Fıtrat ne demektir? Karakterine tarafından çocuk eğitimi nasıl olmalıdır? Çocukların eğitiminde dikkat edimesi gereken hususlar nelerdir?
Fıtrat kelimesi, “bozmak, ikiye dağıtmak; yaratmak, îcat etmek” mânâlarına gelen fe-ta-ra kökünden isim olup “yaratılış, emin kabiliyet ve yatkınlığa sahip oluş” anlamında kullanılır. İlk yaratılış, bir bakıma “mutlak yokluğun yarılarak içinden varlığın çıkması” biçiminde telâkkî edildiğinden, fıtrat kelimesiyle açıklama edilmiştir. Buna kadar fıtrat, ilk yaratılış ânında varlık türlerinin esas yapısını, karakterini ve az önce dış tesirlerden etkilenmemiş olan birincil durumlarını belirtir.1
Tüm insanların yaratıldığı ilk andan itibaren karakterlerinin belli başlı özellikleri, toprağına karıştırılmıştır. Herkesin hayat şartları, eğitim imkânları, ailevî durumlarına göre bu özellikler, gelişim ya da başkalaşım gösterse de toprağı değişmeyeceği için kişide bu özellikler kalıcıdır. Eğer bizler kendimizi, çevremizdekileri, en önemlisi çocuklarımızı bu değerlerin haberdar olduğumuz bir şuurla gözlemlersek; en güzel kıvamda yaratılan insanın yetenek ve özelliklerinden en üst seviyede faydalalanmak muhtemel olacaktır.
“Karakterlere tarafından şahsiyet analizi” ile çocuğunuzu daha iyi tanıyabilir, yaptığı hareketleri anlayabilir, size ters gelen bir takım hareketlerin fiilen kendisinin bile haberdar olmadan meydana geldiğini görerek olumsuz zannettiğiniz durumların bazen ne dek büyük fırsata dönüşebileceğini yakînen idrâk edebilirsiniz. Çocuğunuz, keşfedilmeyi bekleyen bir hazine! Oysa onu daha artı tanımak sûretiyle, bu hazineyi nasıl kullanacağınızı bilebilirsiniz.
ZINDE, KLORİK, KIRMIZI KARAKTERLİ ÇOCUKLAR
Hemen size enerjik klorik olan bir çocukla annesinin yaşadığı bir hâdiseyi anlatacağım:
Dört buçuk yaşındaki Elif, akşam arkadaşının evine misafirliğe bu vesileyle annesinin ona yerinde bulduğu kıyafeti yok, kendi sevdiği, fakat gidilecek yere o kadar de uygunsuz kıyafeti giymek istiyordu. Öğle üzeri anne ve kızı arasında başlayan bu giysi tartışması, akşama değin sürdü. Akşam Elif’in babası kapıdan girerken anne-kız ikisi de uzun süren tartışma ve yıpranmadan sonradan ağlıyordu.
Elif, eğer istediği kıyafeti giymezse aslâ misafirliğe gitmeyeceğini, cebren götürürlerse de oradan dönene değin ağlayacağını söylüyordu. Annesi ise bu kolay konuyu kibir meselesine çevirmişti:
“-Kızım bu değin minik meselede bile benim sözümü dinlemiyor, ona söz geçiremiyorum!” diyerek kendini yıkılmış etmişti.
Elif’in babasının araya girmesiyle hanım sâkinleşti ve sonradan Elif, istediği kıyafeti giyerek hiçbir şey olmamış gibi mutlu bir şekilde misafirliğe gitti. Çünkü o hedefine kilitlenmiş bir kırmızı şahsiyet çocuğuydu.
Kırmızı çocuklar, kendi kararlarını kendisi alan, müdâhale ve denetleme edilmekten hoşlanmayan, açgözlü, yarışçı, hedefine odaklanan, başarısızlığı kabul etmeyen, her ortamda büyük-küçük demeden dobra dobra sözlerini dile getiren, sorumluluk almayı seven, istekleri yeri getirilmediğinde hırçınlaşan ve yoklama edilemeyen, cesur, kendisine güvenen, sosyal, dışa dönük ve en önemlisi “doğuştan lider” olan çocuklardır.
Eğer ebeveyni de benzer kişilik yapısına sahipse, yönetilmesi en güç olan çocuk karakteridir. Oysa onu tanırsanız, fazla kolaylaşır. Kırmızı bir çocuk, istediği yapılmadığında başını duvarlara, masalara vurmaya değin işi ileriye götürebilir. Ve siz etrafınızdan sık sık:
“-Bu çocuğu bir doktora götür, evde zor mi var?” gibi cümleler duyabilirsiniz.
Lütfen panik yapmayın, arkanıza yaslanın ve sakin olun. Çocuğunuz ileri derecede enerjik lider özelliği taşıyan bir kırmızı ve kendini ifade edemediği anlarda “sıkışmış” hissettiği için patlamalar yaşıyor. Bu karakterde olan bir çocuğu, yarışlarla, ödüllerle, teşviklerle ve ideallerle çok güzel eğitebilir, ilerleme kaydedebilirsiniz.
Ona kendi yönetebileceği sorumluluklar vererek mutlu hissetmesini sağlayabilir, mümkün çatışmaları önleyebilirsiniz. Kırmızı karaktere sahip olan çocuğunuz, girdiği her ortamda lider olduğunu kesin edecek, grup oyunlarını yönetecek, sınıfta başkan seçilecektir.
Kırmızı bir çocuğu yetiştirirken unutmamanız gereken en kayda değer şeylerden biri, “onun dediğinin” böylece ya da böyle “mutlaka olacağı”dır. Çocuğunuzun her istediğini yapmamış elde etmek namına, isteyeceği bir şeyi ondan önce gözlemleyerek kendiniz de o kadar istiyormuş gibi muamele etmek sûretiyle, kendine olan güveninin şımarıklık boyutuna geçmesine, çocuğunuzun evdeki idareci hâline gelmesine engel olmuş olursunuz.
2) BARIŞÇIL, SOĞUKKANLI, YEŞİL KARAKTERLİ ÇOCUKLAR
Kendisini zorlayan işlerden hiç hoşlanmayan, işlerini bitirip bir lahza önce istirahat etmek için sabırsızlanan (bu kendisini yoran bir oyun olsa bile), arkadaşlarıyla iyi geçinen, oyun gruplarında arka planda kalmayı tercih eden, her an durağan bir su gibi kolaylık verici ve sakin görünen, başkalarına hayır diyemeyen, küsmek nedir bilmeyen, tartışma ya da problem olmaması için kendi isteklerini dile getirmeyen, bebeklik, çocukluk ve gençlik dönemi en basit geçen insan karakteridir.
Etrafınızda annesinin pusete koyduğu bir çocuğun saatlerce ağlamadan çevresini seyrettiğini, şikâyet etmeden saatlerce bir oyuncakla oynayan çocuklar olduğunu görmüşsünüzdür. Çocuğunuzun böyle olmaması; ne sizin ne de evlâdınızın negatif bir özelliği değildir. Çok artı içe dönük olan bu çocuklar, tüm öfke, kırgınlık ve üzüntülerini içlerinde yaşar, basit kolay bir şeyden şikayet etmezler, çok sabırlıdırlar. Fakat uzun zamandır içlerinde tuttukları bir şey varsa, aniden büyük bir hiddet patlaması yaşayabilirler. Dost gruplarında en düzenli kişiliklerdir.
Bütün bu olumlu özelliklerle beraber böyle bir çocuğa sahipseniz çok uyarı etmeniz gereken hususlar da vardır. Tembelliğe fazla yatkın olan bu karaktere alıştırarak, hafif hafif sorumluluklar vererek, tedrîcen atâletini yenmelisiniz. Verdiğiniz bütün sorumluluklar, parça parça ve onun gözünde büyümeyecek olan işler olmalıdır. Alıngan bir yapıya sahip olan bu çocuklar, ânî değişikliklerde (taşınma, okul değişim, boşanma, tuvalet eğitimi, anne sütünden bölünme gibi dönemlerde) öteki çocuklara tarafından daha fazla etkilenir, fakat içlerine atarlar. Sessizleşerek en ince ayrıntısına kadar içlerine kapanabilirler. Bu yüzden böyle dönemlerde onun huzurunu gözetmek, kilitlenmesini önlemek için çocuğunuzun hassasiyeti olan rutinleri, alışkanlık ve eşyaları korumalısınız.
Tartışmadan uzaktan, takdir edildikleri, grup içi çalışmalarda çok başarılı olurlar. Uyarı etmeniz gereken en kayda değer şeylerden bir tanesi, çocuğunuzun düş gücünü ve üretkenliğini geliştirmek için incelemeler gerçekleştirmek olmalıdır. (Devam edecek)
1 İbn-i Abdilber, XVIII, 57 vd.; Lisânü’l-ʿArab, “fṭr” md.; Tâcü’l-ʿarûs, “fṭr” md.
Kaynak: Büşra ÜMMÜHAN, Şebnem Dergisi, Mayıs 2022, Rakam:207
İslam ve İhsan
