Amaç nedir, ne kavrama kazanç? Maksat kelimesi Kur’lahza’da ve hadislerde geçiyor mu? İslam’da hedef ve önemi.Kasıt, kesinlik kazanmış ve bir fiilin işlenmesine yönelmiş irade anlamında fıkıh terimidir. NİYET NEDİR? Sözlükte “yönelmek, ciddiyet ve kararlılık kullanmak” gibi anlamlara gelen niyyet (gaye) kelimesinin sözlük anlamı başlıca alınarak yapılan değişik tanımları aralarında “kalbin derhal ya da sonucu itibariyle maksada uygun bulduğu, yani bir yararı sağlayacağına yahut bir zararı savacağına hükmettiği fiile yönelmesi” şeklindeki tasvir daha fazla yaygınlık kazanmıştır. Dinî bir terim olarak amaç için yapılan tanımlar arasında genelde benimseneni yine Beyzâvî’ye izâfe edilen, “Allah’ın rızâsını kazanma arzusuyla ve O’nun hükmüne tâbi elde etmek üzere fiile yönelen irade” şeklindeki tariftir. Bunu “işlenmesinin hemen öncesinde bir şeyi yapma iradesi” türünden tanımlayanlar da vardır. İSLAM’DA NİYET VE ÖNEMİ Kur’ân-ı Kerîm’de gaye kelimesi ve -“çekirdek” anlamındaki nevâ (el-En‘âm 6/95) açık havada- benzer kökten gelen kelimeler yer almaz. Hadislerde ise hedef ve türevlerine sıkça rastlanmaktadır. İslâm âlimleri niyetle amel arasında ruh-ceset misali bir ilişki bulunduğunu, niyetin kulluğun sırrı, amelin özü, ruhu ve direği olduğunu belirterek amellerin Allah katında kıymetli ya da önemsiz sayılması hususunda olduğu gibi dünyevî sonuçlarını belirlerken yapılacak değerlendirmeler bakımından da niyetin büyük siklet taşıdığını vurgulamıştır. Konunun özel olarak ele alındığı eserlerde niyetin ehemmiyeti ve amellerin değerlendirilmesinde temel ölçü sayıldığı hakkında birçok âyet (meselâ bk. el-Bakara 2/265, 272; Âl-i İmrân 3/152; en-Nisâ 4/114; el-En‘âm 6/52; Hûd 11/15-16; el-İsrâ 17/18-19; el-Kehf 18/28; el-Hac 22/37; er-Rûm 30/38-39; eş-Şûrâ 42/20; el-Leyl 92/20; el-Beyyine 98/5), hadis (meselâ bk. Müsned, I, 297; V, 183; Dârimî, “Muḳaddime”, 27, “Riḳāḳ”, 70, “Cihâd”, 23; Buhârî, “Riḳāḳ”, 31; İbn Mâce, “Cihâd”, 13, “Zühd”, 9) ve sahâbî sözü (Gazzâlî, IV, 362-368; Şehâbeddin el-Karâfî, el-Ümniyye, s. 19; İbn Receb, I, 66-71) zikredilir. Ama bu hususta üzerinde azami durulan özel kanıt Resûl-i Ekrem’in, “Ameller ancak niyetlere göredir” anlamındaki sözüdür. (Buhârî, “Bedʾü’l-vaḥy”, 1; Ebû Dâvûd, “Ṭalâḳ”, 11) Niyetin önemiyle ilgili açıklamaları pekiştirmek için sıkça zikredilen, “Müminin niyeti amelinden hayırlıdır” mânasındaki hadisin (Taberânî, VI, 185-186; hadisin rivayetiyle ilgili değerleme için bk. Aclûnî, II, 430) nasıl anlaşılması gerektiği hakkında değişik fikirler ortaya konmuş olmakla birlikte bunun kalp temizliğinin tatmin edici sayıldığı, dolayısıyla niyet sağlam epeyce bedenî anlamda ibadete lüzum kalmayacağı biçiminde yorumlanamayacağına uyarı çekilmiştir. Gazzâlî, bu hadis için yapılan ve kendisinin de katıldığı bir takım açıklamaları aktardıktan sonra başlıca kastedilen anlamın şu olduğunu belirtir: Hedef de amel de Allah’ın kuldan istedikleri (taat) arasındadır ve her ikisinin hedeflenen amaca katkısı ve etkisi vardır; fakat niyetin etkisi amelinkinden fazladır. Bir diğer anlatımla maksat de amel de müminin Allah’a kulluğunun icaplarındandır ve bunların ikisi de kulun seçimini gerektiren işlerdir; fakat gaye amele göre daha önemlidir. (İḥyâʾ, IV, 366-367) Kaynak: DİA İslam ve İhsan Kaynak: www.islamveihsan.com URL: https://www.islamveihsan.com/niyet-ne-demek.html